Triduum Paschalne – jedno wielkie święto zwycięstwa życia nad śmiercią
Okres Wielkiego Postu ma za zadanie przygotować chrześcijan na przeżywanie Świąt Wielkanocnych. Wielu uczestniczyło w nabożeństwach wielkopostnych. Wielu też podejmowało specjalne postanowienia, by okres ten przyniόsł większe owoce w ich życiu, będąc tym samym źrόdłem dodatkowej radości z nadchodzących swiąt. Kiedy jednak zapytamy zwykłego zjadacza chleba, o jakie święta chodzi, wchodząc nieco w szczegόły, możemy być nieraz zdziwieni z niepełnej znajomości treści tych świąt. Stąd nigdy nie jest za mało mόwić o ich istocie i przesłaniu, nie szczędząc piόra czy klawiatury komputera, nawet jeśli czynimy to każdego roku.
Kościόł w swych oficjalnych wypowiedziach mόwi o nich: „największe misteria ludzkiego odkupienia”, „święto świąt”, „uroczystość uroczystości”, „Wielka Niedziela”, „Triduum Paschalne” (Katechizm Kościoła katolickiego, 1169), „kulminacja życia liturgicznego”, „największe misteria ludzkiego odkupienia” (Kongregacja Kultu Bożego, List Okόlny o przygotowaniu i obchodzeniu Świąt Paschalnych, 38). Wszystkie te nazwy wyrażają ich istotę: chodzi o coś najważniejszego w Chrześcijaństwie, o coś, co stanowi fundament, bez ktόrego wszystko inne traci swόj sens. Są to święta celebracji męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, celebracji wydarzeń, ktόre zmieniły bieg całej ludzkości i otworzyły perspektywę tworzenia nowej cywilizacji (miłości), niespotykanej dotychczas w historii, bez względu na to, czy ktoś w to wierzy czy nie. Ich treść jest tak bogata, że trzeba je rozpatrywać w wielu aspektach; a ponadto, ze względu na to, iż zostały dokonane w ludzkiej historii przez Boga, ktόry stał się „jednym z nas”, podlega logicznej kolejności wydarzeń, w jakich miały miejsce, rozciągając się na trzy kolejne dni: czwartek, piątek i sobotę.
Pascha Chrystusa
Mimo tej rozpiętości w trzech dniach, Kościόł jednak woli je brać pod wspόlny mianownik, nazywając je jednym wielkim świętem: Triduum Paschalnym. „Triduum”, z łaciny, znaczy „trzy dni”, ponieważ mowa o wydarzeniach zbawczych Chrystusa mających miejsce w ciągu trzech dni (Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielka Sobota, a właściwie Wigilia Paschalna); „paschalne”, ponieważ ich istota wyraża się w tym, co nazywa się „Paschą” Chrystusa, tj. ofiarą Jego męki i śmierci na krzyżu, ktόra dopełniona w Jego zmartwychwstaniu przynosi ludzkości rzeczywiste wyzwolenie z grzechu i śmierci (zbawienie) oraz nadzieję życia wiecznego.
Mimo tej rozpiętości w trzech dniach, Kościόł jednak woli je brać pod wspόlny mianownik, nazywając je jednym wielkim świętem: Triduum Paschalnym. „Triduum”, z łaciny, znaczy „trzy dni”, ponieważ mowa o wydarzeniach zbawczych Chrystusa mających miejsce w ciągu trzech dni (Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielka Sobota, a właściwie Wigilia Paschalna); „paschalne”, ponieważ ich istota wyraża się w tym, co nazywa się „Paschą” Chrystusa, tj. ofiarą Jego męki i śmierci na krzyżu, ktόra dopełniona w Jego zmartwychwstaniu przynosi ludzkości rzeczywiste wyzwolenie z grzechu i śmierci (zbawienie) oraz nadzieję życia wiecznego.
Historycznie święto to ukształtowało się najwcześniej w liturgii Kościoła, nawiązując do bogatej spuścizny żydowskiej, Starego Testamentu (Wyj 12,1-14), z ktόrej to tradycji poniekąd wyrosło i w ktόrej przybrało swόj znaczenieniowy kontekst. Kluczem jest świętowanie Paschy żydowskiej, uroczystości upamiętniającej historyczne wyjście (z hebr. pesaq, gr. pascha, łac. exodus) Izraelitόw z długoletniej niewoli Egipskiej (ok. 1445 przed Chrystusem), uroczystości, ktόra z kolei ma swe starsze korzenie w dawniejszych zwyczajach składania ofiar w okresie przesilenia wiosennego, kiedy sami Izraelici byli jeszcze nomadami (koczownikami), i z płodόw ziemi, kiedy pόźniej byli już rolnikami.
Żydowska Pascha
Fakt wyjścia Izraelitόw z niewoli egipskiej przy pomocy potężnej ręki Bożej jest momentem kluczowym w zrozumieniu głębszego znaczenia Świąt Paschalnych. Po kilkuset latach (ok. 430 lat) trwającej niewoli narodu izraelskiego w Egipcie Bόg-Jahwe organizuje jego wielkie wyzwolenie. Faraon po doświadczeniu dziesięciu plag, szczegόlnie tej ostatniej, gdzie wymarli wszyscy pierworodni Egipcjan, włącznie z synem samego faraona, zgodził się wreszcie na wypuszczenie niewolnikόw izraelskich ze swego kraju. Sam moment zgody był zaskoczeniem dla wszystkich, wobec wcześniejszych jego kategorycznych odmόw, więc należało działać szybko, by faraon nie zmienił swego zdania. Wcześniej już Izraelczycy byli zabezpieczeni przed niszczycielską ręką Boga, ponieważ – zgodnie z pouczeniem Bożym – odrzwia ich domostw były naznaczone krwią jednorocznego baranka, ktόrą każda rodzina miała ofiarować Bogu i spożyć jeszcze tej samej nocy przed wyjściem. Jahwe widząc krew omijał ich domostwa rażąc śmiercią pierworodnych tylko domy egipskie. W takiej atmosferze spożyto pierwszą Paschę, na cześć wyjścia Izraelitόw z niewoli egipskiej. Pośpiech sprawił, że spożywano ją na stojąco, mając biodra przepasane i przygotowany cały dobytek. Pόźniejsze wydarzenia potwierdziły, że faraon jednak zmienił zdanie, zdając sobie sprawę z wielkiej straty niewolnikόw dla swego kraju i zorganizował pościg, ktόry skończył się dramatycznie klęską jego wojsk zalanych falami Morza Czerwonego.
Fakt wyjścia Izraelitόw z niewoli egipskiej przy pomocy potężnej ręki Bożej jest momentem kluczowym w zrozumieniu głębszego znaczenia Świąt Paschalnych. Po kilkuset latach (ok. 430 lat) trwającej niewoli narodu izraelskiego w Egipcie Bόg-Jahwe organizuje jego wielkie wyzwolenie. Faraon po doświadczeniu dziesięciu plag, szczegόlnie tej ostatniej, gdzie wymarli wszyscy pierworodni Egipcjan, włącznie z synem samego faraona, zgodził się wreszcie na wypuszczenie niewolnikόw izraelskich ze swego kraju. Sam moment zgody był zaskoczeniem dla wszystkich, wobec wcześniejszych jego kategorycznych odmόw, więc należało działać szybko, by faraon nie zmienił swego zdania. Wcześniej już Izraelczycy byli zabezpieczeni przed niszczycielską ręką Boga, ponieważ – zgodnie z pouczeniem Bożym – odrzwia ich domostw były naznaczone krwią jednorocznego baranka, ktόrą każda rodzina miała ofiarować Bogu i spożyć jeszcze tej samej nocy przed wyjściem. Jahwe widząc krew omijał ich domostwa rażąc śmiercią pierworodnych tylko domy egipskie. W takiej atmosferze spożyto pierwszą Paschę, na cześć wyjścia Izraelitόw z niewoli egipskiej. Pośpiech sprawił, że spożywano ją na stojąco, mając biodra przepasane i przygotowany cały dobytek. Pόźniejsze wydarzenia potwierdziły, że faraon jednak zmienił zdanie, zdając sobie sprawę z wielkiej straty niewolnikόw dla swego kraju i zorganizował pościg, ktόry skończył się dramatycznie klęską jego wojsk zalanych falami Morza Czerwonego.
Jezus – barankiem ofiarnym
Jednak najważniejsze było powiązanie uczty paschalnej z tym wydarzeniem wyjścia Izraelitόw z niewoli egipskiej i nadanie mu charakteru uroczystego święta, ktόre należało potem celebrować przez pokolenia, wspominając wielkie dzieło wyzwolenia politycznego jakiego Jahwe dokonał wśrόd swego ludu. Jezus Chrystus bazując właśnie na tym święcie nadał mu nowego duchowego znaczenia. On sam miał stać się barankiem złożonym w ofierze podczas Paschy, Barankiem Paschalnym, ktόrego ofiara miała przynieść wyzwolenie z większego zniewolenia, niż polityczne, zniewolenia grzechu. Najpierw sprawował z uczniami Paschę ustanawiając podczas niej Eucharystię, nową bezkrwawą ofiarę z samego siebie pod postaciami chleba i wina (Wielki Czwartek), ktόrą zaraz następnego dnia złożył ze swego ciała i krwi na krzyżu (Wielki Piątek). Jego krew w ten sposόb miała skrapiać dusze wszelkich pokoleń ludzkich, ratując ich przed wiecznym potępieniem, co jest szczegόlnym udziałem każdego, kto partycypuje w Eucharystii. Gwarantem przyjęcia samej ofiary przez Boga miało być ostateczne pokonanie śmierci poprzez zmartwychwstanie Chrystusa, ktόre zgodnie z Jego zapowiedziami i z Pismem miało miejsce trzeciego dnia po Jego śmierci krzyżowej (Wielka Sobota – Wigilia Paschalna). W ten sposόb wydarzenia dokonane na krzyżu w oparciu o ryty Starego Testamentu, stały się wydarzeniami paschalnymi, zwycięstwem Chrystusa nad śmiercią, jednym wielkim świętem całego Chrześcijaństwa zwycięstwa życia nad śmiercią.
Jednak najważniejsze było powiązanie uczty paschalnej z tym wydarzeniem wyjścia Izraelitόw z niewoli egipskiej i nadanie mu charakteru uroczystego święta, ktόre należało potem celebrować przez pokolenia, wspominając wielkie dzieło wyzwolenia politycznego jakiego Jahwe dokonał wśrόd swego ludu. Jezus Chrystus bazując właśnie na tym święcie nadał mu nowego duchowego znaczenia. On sam miał stać się barankiem złożonym w ofierze podczas Paschy, Barankiem Paschalnym, ktόrego ofiara miała przynieść wyzwolenie z większego zniewolenia, niż polityczne, zniewolenia grzechu. Najpierw sprawował z uczniami Paschę ustanawiając podczas niej Eucharystię, nową bezkrwawą ofiarę z samego siebie pod postaciami chleba i wina (Wielki Czwartek), ktόrą zaraz następnego dnia złożył ze swego ciała i krwi na krzyżu (Wielki Piątek). Jego krew w ten sposόb miała skrapiać dusze wszelkich pokoleń ludzkich, ratując ich przed wiecznym potępieniem, co jest szczegόlnym udziałem każdego, kto partycypuje w Eucharystii. Gwarantem przyjęcia samej ofiary przez Boga miało być ostateczne pokonanie śmierci poprzez zmartwychwstanie Chrystusa, ktόre zgodnie z Jego zapowiedziami i z Pismem miało miejsce trzeciego dnia po Jego śmierci krzyżowej (Wielka Sobota – Wigilia Paschalna). W ten sposόb wydarzenia dokonane na krzyżu w oparciu o ryty Starego Testamentu, stały się wydarzeniami paschalnymi, zwycięstwem Chrystusa nad śmiercią, jednym wielkim świętem całego Chrześcijaństwa zwycięstwa życia nad śmiercią.
Chrystus – naszą Paschą
Po takim szczegόłowym wstępie właściwie już wszystko jest jasne, co się dzieje podczas liturgii Triduum Paschalnego, i wiadomo dlaczego dokumenty Koscioła nazywają je „kulminacją życia liturgicznego”: bo dotyczą samej istoty Chrześcijaństwa – zmartwychwstania Chrystusa i zwycięstwa życia. Jeszcze jedną rzecz trzeba wyjaśnić dla lepszego zrozumienia ich przebiegu: stosownie do sposobu żydowskiej tradycji dni były liczone od zapadnięcia zmroku: więc od czwartku wieczora do piątku wieczora (1 dzień), od piątku wieczora do soboty wieczora (2 dzień), od soboty wieczora do niedzieli wieczora (3 dzień). Kościόł po części przejął tę tradycję, rozpoczynając uroczyste dni od Nieszporόw (modlitw wieczornych) dnia poprzedniego, mόwiąc tu też o tzw. Wigilii. Stąd należy mόwić o celebracji trzech dni (Triduum), w ktόrych dokonuje się Pascha Chrystusa:
Po takim szczegόłowym wstępie właściwie już wszystko jest jasne, co się dzieje podczas liturgii Triduum Paschalnego, i wiadomo dlaczego dokumenty Koscioła nazywają je „kulminacją życia liturgicznego”: bo dotyczą samej istoty Chrześcijaństwa – zmartwychwstania Chrystusa i zwycięstwa życia. Jeszcze jedną rzecz trzeba wyjaśnić dla lepszego zrozumienia ich przebiegu: stosownie do sposobu żydowskiej tradycji dni były liczone od zapadnięcia zmroku: więc od czwartku wieczora do piątku wieczora (1 dzień), od piątku wieczora do soboty wieczora (2 dzień), od soboty wieczora do niedzieli wieczora (3 dzień). Kościόł po części przejął tę tradycję, rozpoczynając uroczyste dni od Nieszporόw (modlitw wieczornych) dnia poprzedniego, mόwiąc tu też o tzw. Wigilii. Stąd należy mόwić o celebracji trzech dni (Triduum), w ktόrych dokonuje się Pascha Chrystusa:
-Wielki Czwartek, jest dniem ustanowienia Eucharystii a zarazem Sakramentu Kapłaństwa, ktόry tę Eucharystię sprawia,
-Wielki Piątek, jest dniem przeżywania męki i śmierci Chrystusa na krzyżu,
-Wielki Piątek, jest dniem przeżywania męki i śmierci Chrystusa na krzyżu,
-Wielka Sobota, jest dniem ciszy i spoczywania Jezusa w grobie, zapowiadając wielką Wigilię Paschalną Zmartwychwstania Pańskiego, ktόra ma miejsce z soboty na niedzielę i jest nazywana Wielką Nocą, stąd też się wzięła inna polska nazwa Świąt Pachalnych: Święta Wielkanocne.
Liturgia Triduum Paschalnego
Nic też dziwnego, że uroczystości podczas Triduum Paschalnego odbywają się wieczorem, co według liturgicznej poprawności powinno następować po zapadnięciu zmroku. Wszystkie celebrowane w niej ryty starają się oddać prawdę poszczególnych dni, oddając atmosferę samych wydarzeń, ktόre miały miejsce za sprawą Chrystusa.
Nic też dziwnego, że uroczystości podczas Triduum Paschalnego odbywają się wieczorem, co według liturgicznej poprawności powinno następować po zapadnięciu zmroku. Wszystkie celebrowane w niej ryty starają się oddać prawdę poszczególnych dni, oddając atmosferę samych wydarzeń, ktόre miały miejsce za sprawą Chrystusa.
Triduum Paschalne rozpoczyna wieczorna liturgia Wielkiego Czwartku, która mówi o ustanowieniu Najświętszego Sakramentu Eucharystii, jako znaku Bożej miłości. Zarόwno czytania jak i obrzędy tego dnia podkreślają służebną postawę Chrystusa, ktόry przepasuje się prześcieradłem i myje uczniom nogi, każąc im w tym naśladować siebie. W relacji trzech Ewangelistόw (Mateusza, Marka i Łukasza, tzw. Ewangelie synoptyczne) to była właśnie żydowska uczta paschalna, ktόrą Jezus spożył ze swymi uczniami w przeddzień swej męki. Podczas niej ustanowił swόj wieczny testament: Najświętszy Sakrament swej obecności: Eucharystię (o czym mόwi czytane wtedy w liturgii słowa drugie czytanie z pierwszego listu św. Pawła do Koryntian).
Wielki Piątek to jedyny dzień w roku liturgicznym, w ktόrym nie celebruje się Mszy Świętej, jako że tego dnia Jezus – Baranek Paschalny – umierał na krzyżu za nasze grzechy, po czym został złożony w grobie. Te wydarzenia są też celebrowane podczas liturgii. Bardzo skromna oprawa, obnażony ołtarz oraz kolor czerwony szat liturgicznych mają podkreślać jego pełen powagi i zadumy charakter. Po Modlitwie Powszechnej, jest czytana Męka Pańska (z Jana, 18-19) i adorowany Krzyż, na ktόrym umierał nasz Zbawiciel. Po czym następuje już tylko rozdanie Komunii Świętej i przeniesienie Najświętszego Sakramentu okrytego welonem do specjalnego zaciemnionego miejsca w Kościele, zwanego ciemnicą, na znak złożenia Jezusa do grobu.
W Wielką Sobotę Kościół trwa przy Grobie Pańskim, rozważając Mękę i Śmierć Chrystusa, a także Jego zstąpienie do otchłani. W otchłani, jak nam każe wierzyć Kościόł zgodnie z tradycją, Jezus ogłasza wieść o pokonaniu śmierci wszystkim zmarłym przed wiekami. W godzinach porannych zaleca się sprawowanie Godziny Czytań i Jutrzni (modlitw brewiarzowych Psalmami) z udziałem ludu. W atmosferze zadumy, modlitwy i postu Kościόł oczekuje w ten sposób na Zmartwychwstanie Chrystusa celebrowane podczas liturgii Wigilii Wielkiej Nocy, która następuje po zapadnięciu zmierzchu.
Liturgia Zmartwychwstania Pańskiego
Wigilia Paschalna jest długim oczekiwaniem na Zmartwychwstanie Chrystusa. Towarzyszy jej:
Wigilia Paschalna jest długim oczekiwaniem na Zmartwychwstanie Chrystusa. Towarzyszy jej:
-liturgia światła, ktόra wyraża czuwanie wiernych na modlitwie w oczekiwaniu na zbawcze wydarzenia;
-czytanie licznych (dziewięciu, choć z przyczyn praktycznych ilość czytań można ograniczyć) długich fragmentόw Pisma Świętego, głόwnie ze Starego Testamentu, wraz ze śpiewaniem Psalmόw, ktόre mają za zadanie wprowadzić w atmosferę potężnego działania Bożego w historii ludzkości, od stworzenia świata, a w nim człowieka, poprzez przymierze z Abrahamem, cudowną interwencję zbawczą w stosunku do Izraela nad Morzem Czerwonym, zapowiedź nowego, trwałego Przymierza zawartego w sercach ludzkich; wszystko, co się spełniło w ofierze Jezusa Chrystusa i do czego mamy przystęp w sakramencie chrztu (czytanie z Nowego Testamentu); wreszcie uroczyste Alleluja i Ewangelia zapowiada długo oczekiwane Zmartwychwstanie Chrystusa; po niej następuje:
-liturgia odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych (lub udzielania chrztu i innych sakramentόw, kiedy są kandydaci) na znak potwierdzenia przez uczestnikόw przyjętego planu Bożego; całość kończy,
-liturgia eucharystyczna, która wieńczy dzieło zbawienia Jezusa Chrystusa.
Ponieważ całość wydarzeń paschalnych dokonuje się podczas tej liturgii Wielkiej Nocy, Kościόł poleca, by zaraz po jej zakończeniu odbyła się uroczysta Procesja Rezurekcyjna (z łac. resurrectus - zmartwychwstały), mająca za zadanie obwieścić światu fakt zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Mocna jeszcze tradycja przedsoborowa (chodzi o Sobόr Watykański II, 1962-1965) stawia tę procesję na początku celebracji Zmartwychwstania Pańskiego w niedzielny poranek wielkanocny. Jednak niedzielna celebracja jest już praktycznie tylko ciągłą kontynuacją obwieszczania przez Kościół dzieła zmartwychwstania Chrystusa, Jego zwycięstwa nad śmiercią i grzechem, które dokonało się poprzedniej nocy.
